India Rare Earth Reserves:રેર‑અર્થ ગેમમાં ચીનના પતનથી શું ભારત બની રહ્યું છે વિશ્વની આગામી મહાસત્તા?
1. ચીનનું પૃથ્વી તત્વોમાં કડક વલણ — નવી તક ભારત માટે
-
ચીન વિશ્વવ્યાપી દુર્લભ અર્થ (Rare Earth Elements) પુરવઠામાં લગભગ 90 % ભાગ ધરાવે છે, બજારમાં તેનો પ્રભાવ સંપૂર્ણ છે.
-
2025 એપ્રિલમાં, ચીને રાહુભાઈ અને ડિસપ્રોસિયમ જેવી 8 દૂરર્સ્થ તત્વો માટે નિકાસ પર પાબંદી લગાવી, જેના કારણે વૈશ્વિક સપ્લાય ચેઇનમાં તદ્દન વિક્ષેપ સર્જાયો.
-
રિપોર્ટ્સ મુજબ, 2030 સુધી ચીનનું ખાણકામ 51 % અને રિફાઇનિંગ 76 % ઘટી શકે છે, જે ગ્રોથ માટે અન્ય દેશોને આદરણીય તક આપે છે.
2. ભારત: રિજર્વ્સમાં ત્રણ નંબરે, છતાં પ્રોડક્શન ઓછું
-
યુએસજીઓએસ મુજબ, ચીન પાસે અંદાજે 44 M ટન રેર‑અર્થ રિઝર્વ છે, જ્યારે ભારત પાસે 6.9 M ટન, જે તેને વિશ્વમાં ત્રીજા સ્થાન પર રાખે છે.
-
EY દ્વારા તૈયાર ઇન્વેસ્ટમેન્ટમાં દર્શાવાયા મુજબ, ભારતમાં બીચ અને રેતી જેવા એબંડન્ટ પદાર્થો પણ છે, ખાસ કરીને EV અને ડિફેંસ ઉદ્યોગ માટે.
-
પણ 2012–24 સમયગાળામાં ભારતનું વાર્ષિક ઉત્પાદન ફક્ત ~2,900 ટન રહ્યું છે — એક ન્યાયસંગત સંખ્યા સહિત માતાનો વધારો.
3. વૈકલ્પિક પુરવઠા તરીકે ભારતની સ્થિતિ
-
CSISના વિશ્લેષક ગ્રેસલિન બાસ્કરન કહે છે: “ભારત ચીનનું સ્થાન લઈ નહીં શકે, પણ વૈકલ્પિક સપ્લાય લેવલમાં પોતાની વિશિષ્ટ જગ્યા બનાવી શકે છે.”
-
સરકાર IREL (India) સાથે ભાગીદારી, પ્રણોદનાઓ, સબ્સિડી, અને ખાનગી ક્ષેત્રોને જોડતી આયોજન તાકીદે અમલમાં મુકવામાં આવી રહી છે.
-
આંધ્રપ્રદેશ, ઓડિશા, તમિલનાડુ, કેરળ અને પશ્ચિમ બંગાળમાં મોનાઝાઇટ જેવા તત્વો શોધવા માટે અભિયાન શરૂ થયું છે.
4. નવી વૈશ્વિક સંમેલનમાં ભારત–ઓસ્ટ્રેલિયા ફ્રન્ટ
-
મ.પ.’કાબિલ’ (ખાંજ વિદેશ ઇન્ડિયા લિમિટેડ) અને ઓસ્ટ્રેલિયન ક્રિટિકલ મિનરલ્સ ઓફિસ (માર્ચ 2022) વચ્ચે બંને દેશોને હબ બનાવવા માટે MoU પર હસ્તાક્ષર થયા.
-
CSIRO નેતા REE સંશોધન ભાગીદારી 2026 સુધી ચાલી રહી છે, જેમાં ખાણકામથી લઈને રિસાયક્લિંગ સુધીનો માર્ગખંડ સમાવેશ છે.
-
JARE (Japan-Australia Rare Earths Initiative) પદ્ધતિએ જાપાને ચીનના નિર્ભરતામાંથી ખુટાડી ભારતીય દ્રષ્ટાંત આગળ વધારી રહી છે.
5. NCMM, Nuclear Energy Act & Coastal Regulations
-
PIBનું માનવું છે કે 2025માં શરૂ થતાં “National Critical Minerals Mission (NCMM)” થકી REE નો સંશોધન અને રિસાયક્લિંગ સંચાલિત થાય.
-
ભુ-જિયોનુમ્સ દ્વારા 1,200થી વધુ પ્રોજેક્ટ 2030–31 સુધી હાથ ધરવામાં આવશે.
-
નવો નિયમન હેઠળ, મોનાઝાઇટ માત્ર PSUs માટે ખુલ્લી — ખાનગી પ્રોફાઈલો પૂરતા અવરોધમાં.
-
IRELએ 2023–24માં 531,000 ટનની ઉત્પાદન નોંધાવી, અને સમગ્ર રિમોટ પુનઃપ્રાપ્તિ ઇન્ફ્રા વિશ્રીષ્ણ માને છે.
ભારતની દૂર અવધિ યુક્તિ અને પડકાર
અવસર:
-
ચીનની ભાગીદારી વિક્ષેપ ભારતીય REE ઉદ્યોગને દેશપ્રધાન બનાવે છે.
-
EV, રિન્યુએબલ્સ, અને ડિફેંસ વધુ મજબૂત થશે.
-
વૈશ્વિક પુરવઠા ચેઇનમાં ભારતનું સ્થાન મજબૂત થશે.
પડકાર:
-
ઊંડી સંશોધન, પ્રોસેસિંગ, અને R&Dની જરૂર.
-
નિયમન, પર્યાવરણ, અને સ્થાનિક સહકાર વિઘ્નરૂપ બની શકે.
-
લાંબી ગવર્નન્સ માળખાથી વિદેશી રોકાણ જલ્દી નહીં આવે.
