વિદેશી સહાયમાં ભારતની વધતી તાકાત, ભૂટાન સૌથી મોટો લાભાર્થી
ભારત હવે ફક્ત વિદેશી સહાય મેળવનાર દેશ નથી; તાજેતરના વર્ષોમાં, તે એક મહત્વપૂર્ણ વૈશ્વિક ભાગીદાર તરીકે ઉભરી આવ્યું છે, જે અન્ય દેશોને નાણાકીય સહાય અને લોન પ્રદાન કરે છે. પડોશી દેશોથી લઈને આફ્રિકા અને લેટિન અમેરિકા સુધી, ભારતની નાણાકીય સહાય તેની વિદેશ નીતિનો મજબૂત આધારસ્તંભ બની ગઈ છે.
કેન્દ્ર સરકારના તાજેતરના બજેટ આંકડા સ્પષ્ટપણે દર્શાવે છે કે ભારત કયા દેશો પર સૌથી વધુ ખર્ચ કરે છે અને કયા દેશોને સૌથી વધુ નાણાકીય સહાય મળે છે. તો, ચાલો તપાસ કરીએ કે ભારત કયા દેશોને લોન અને સહાય પૂરી પાડે છે અને કોને સૌથી વધુ લાભાર્થી છે.
વિદેશ મંત્રાલયને કેટલું બજેટ મળ્યું?
નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ દ્વારા રજૂ કરાયેલા કેન્દ્રીય બજેટ 2024-25 દસ્તાવેજો અનુસાર, આ નાણાકીય વર્ષમાં વિદેશ મંત્રાલયને ₹22,155 કરોડનું બજેટ ફાળવવામાં આવ્યું છે. આ રકમ 2023-24 (₹18,050 કરોડ) ના બજેટ અંદાજ કરતા વધારે છે, જોકે સુધારેલા અંદાજ (₹29,121 કરોડ) કરતા ઓછી છે.
દરમિયાન, વર્ષ ૨૦૨૪-૨૫માં વિદેશી દેશોને સહાય માટે ₹૫,૬૬૭.૫૬ કરોડની જોગવાઈ કરવામાં આવી છે.
ભૂટાનને સૌથી વધુ ભારતીય સહાય મળે છે
બજેટના આંકડા મુજબ, ભૂટાનને ભારત તરફથી સૌથી વધુ નાણાકીય સહાય મળે છે. નાણાકીય વર્ષ ૨૦૨૪-૨૫માં ભૂટાનને આશરે ₹૨,૦૬૮.૫૬ કરોડ પૂરા પાડવામાં આવશે એવો અંદાજ છે. જોકે, આ રકમ પાછલા વર્ષ કરતાં થોડી ઓછી છે. ૨૦૨૩-૨૪માં ભૂટાન માટે સુધારેલો આંકડો ₹૨,૩૯૮.૯૭ કરોડ હતો.
ભૂટાન પછી, નેપાળ, માલદીવ અને મોરેશિયસ ભારતની સહાય યાદીમાં ટોચ પર છે.
ભારત કયા દેશોને કેટલી લોન અને સહાય પૂરી પાડે છે?
- ભૂટાન – ₹2,068.56 કરોડ
- નેપાળ – ₹700 કરોડ
- માલદીવ – ₹400 કરોડ
- મોરેશિયસ – ₹370 કરોડ
- મ્યાનમાર – ₹250 કરોડ
- શ્રીલંકા – ₹245 કરોડ
- અફઘાનિસ્તાન – ₹200 કરોડ
- આફ્રિકન દેશો – ₹200 કરોડ
- બાંગ્લાદેશ – ₹120 કરોડ
- સેશેલ્સ – ₹40 કરોડ
- લેટિન અમેરિકન દેશો – ₹30 કરોડ
ભારતનું પોતાનું દેવાદાર કેટલું છે?
જ્યારે ભારત ઘણા દેશોને નાણાકીય સહાય અને લોન પૂરી પાડે છે, ત્યારે તે પોતે વિદેશી દેવું પણ ઉધાર લે છે. માર્ચ 2020 ના અંત સુધીમાં, ભારતનું કુલ બાહ્ય દેવું $558.5 બિલિયન સુધી પહોંચી ગયું હતું. વાણિજ્યિક ઉધાર અને NRI થાપણો આમાં નોંધપાત્ર હિસ્સો ધરાવે છે.
કોવિડ-૧૯ મહામારી દરમિયાન, ભારતે વિશ્વ બેંક અને એશિયન વિકાસ બેંક પાસેથી પણ સૂક્ષ્મ, નાના અને મધ્યમ કદના ઉદ્યોગો (MSME), આરોગ્ય અને શિક્ષણ જેવા મુખ્ય ક્ષેત્રોને ટેકો આપવા માટે ઉધાર લીધું હતું.
હાલમાં, ભારત ૬૫ થી વધુ દેશોને વિવિધ પ્રકારની નાણાકીય સહાય પૂરી પાડે છે, જે તેની વધતી જતી વૈશ્વિક ભૂમિકાને પ્રતિબિંબિત કરે છે.
