Raid 2: તમને અજય દેવગનની ‘રેડ 2’માંથી સમજાયું નથી તો અહીં જાણો ‘કોષ મૂળ દંડ’નો અર્થ શું છે?
જ્ઞાન સમાચાર: કૌટિલ્યના અર્થશાસ્ત્રમાં ‘કોષ મૂળ દંડ’નો અર્થ એ છે કે મહેસૂલ એ વહીવટનો આધાર છે. આ વિચાર જણાવે છે કે દેશની તાકાત તેની આર્થિક સ્થિતિ પર આધાર રાખે છે. ભારતના આવકવેરા વિભાગના લોગોમાં આ સૂત્ર દેવનાગરી લિપિમાં લખાયેલું છે.
Raid 2: ચાણક્ય કૌટિલ્ય અને વિષ્ણુગુપ્તના નામથી પણ જાણીતા હતા. તેઓ પ્રાચીન ભારતીય રાજકીય-આર્થિક ગ્રંથ અર્થશાસ્ત્રના લેખક હતા. કૌટિલ્યના અર્થશાસ્ત્રમાં ‘કોશ મૂળ દંડ’નો અર્થ એ છે કે મહેસૂલ એ વહીવટનો આધાર છે. આ વિચાર જણાવે છે કે દેશની તાકાત તેની આર્થિક સ્થિતિ પર આધાર રાખે છે. ભારતના આવકવેરા વિભાગના લોગોમાં આ સૂત્ર દેવનાગરી લિપિમાં લખાયેલું છે. ૧ મેના રોજ રિલીઝ થયેલી અજય દેવગનની ફિલ્મ ‘રેડ ૨’માં પણ આવું જ કંઈક જોવા મળ્યું. કૌટિલ્યએ તેમના સમયમાં ઘણા પ્રકારના કર અને ફીનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો, જે હજુ પણ વહીવટમાં ઉપયોગી છે.
‘કોષ મૂળો દંડ’ નો અર્થ
“ખજાનો (કોષ) એ દંડનો મૂળ આધાર છે”, જેને કોૈટિલ્યના અર્થશાસ્ત્રમાં ખૂબ મહત્વ આપવામાં આવ્યું છે. આનો મતલબ એ છે કે સરકારનું શક્તિનું સ્ત્રોત તેના ખજાના પર આધારિત હોય છે, અને આ ખજાનામાં દંડ, કર અને અન્ય પ્રકારના વળતર આવે છે. જો દેશની અર્થવ્યવસ્થા મજબૂત હશે, તો સરકાર પોતાના વિભિન્ન કાર્યોથી, જેમ કે સૈન્ય ચલાવવું, લોકકલાકીની સેવા આપવી, વગેરે માટે પૈસા એકત્ર કરી શકે છે.
કૌટિલ્યના મુખ્ય કર:
કોૈટિલ્ય (ચાણક્ય) એ અલગ-અલગ પ્રકારના કરોની રચના કરી હતી, જે ખાસ કરીને દેશના અર્થતંત્રને મજબૂત કરવા માટે હતા. તે માટેનો ઉદ્દેશ દેશના ખજાના (કોષ) માટે આ મહત્ત્વપૂર્ણ હતું.
- આયાત અને નિકાસ શુલ્ક (Import/Export duties): વસ્ત્રો, અનાજ, અને અન્ય સામગ્રીઓ પર સીમાના પાર કરવાઈ લાગેલા કર.
- ઉત્પાદન પર દર (Tax on production): ખેડૂતોને ફસલો માટે છઠ્ઠો ભાગ સરકારને આપવાનો કર.
- લોખંડ-સશસ્ત્ર સેના, રોડ, સામૂહિક કર (Military tax, Road tax, Collective village tax): કરવાળાઓ માટે કામકાજ માટેના ખર્ચા પૂરા કરવા માટે.
આ મૌલિક સિદ્ધાંતો આજે પણ મોજુદ આધુનિક કર વ્યવસ્થાઓમાં દેખાય છે.
આધુનિક સમયમાં પ્રાસંગિકતા
કૌટિલ્યના કર વ્યવસ્થાઓ આજે પણ ઘણા પ્રકારોમાં હાજર છે. ઉદાહરણ તરીકે, સીમા શુલ્ક (Custom Duty) જે આજે કસ્ટમ ડ્યુટી તરીકે ઓળખાય છે, તે તેમના વિચારોથી પ્રેરિત છે. આયકર (Income Tax) અને જી.એસ.ટી. (GST) જેવા કરો પણ રેવન્યૂ એકત્રિત કરવાનો મુખ્ય માર્ગ છે.
કૌટિલ્ય માનતા હતા કે કરોનો બોજા જનતા પર વધારે ન પડવો જોઈએ. તે નિષ્પક્ષ અને વ્યવસ્થિત કર વ્યવસ્થા માટે આગ્રહી હતા. તેઓએ કર વ્યવસ્થાને ફક્ત રેવન્યૂ એકત્રિત કરવાનો સાધન જ નથી, પરંતુ રાષ્ટ્રની આર્થિક સ્થિરતા માટે પણ મહત્વપૂર્ણ માન્યું.
કૌટિલ્યની ‘કોષ મૂળો દંડ’ સિદ્ધાંત આજે પણ શાસન માટે જરૂરી છે. તેઓની કર વ્યવસ્થા અને આર્થિક વિચારધારા આજે પણ દેશની કર નીતિઓ અને આર્થિક નીતિઓમાં પ્રેરણા પૂરું પાડતી છે, અને આથી ભારતનું આધુનિક કર વ્યવસ્થા પણ આ સિદ્ધાંતો પર આધાર રાખે છે.
