Spiritual meaning of Janeu: જનેઉમાં ફક્ત ત્રણ દોરા કેમ હોય છે? શું તેમાં જીવનનું સૌથી મોટું રહસ્ય છુપાયું છે!
જનેઉનો આધ્યાત્મિક અર્થ: જનેઉના ત્રણ દોરાઓ માત્ર એક પરંપરા નથી પરંતુ એક ઊંડો આધ્યાત્મિક પ્રતીક છે જે વ્યક્તિને તેના જીવનમાં દેવતાઓ, ઋષિઓ અને પૂર્વજોના ઋણ, ત્રણ ગુણોનું સંતુલન અને જવાબદાર જીવન જીવવાની યાદ અપાવે છે.
Spiritual meaning of Janeu: આપણે બધાએ હિન્દુ ધર્મમાં ઉપનયન વિધિ દરમિયાન પૂજારીઓ, બ્રાહ્મણો અથવા છોકરાઓને સફેદ દોરો પહેરતા જોયા છે જેને “જનૈ” અથવા “યજ્ઞોપવીત” કહેવામાં આવે છે. પણ શું તમે ક્યારેય વિચાર્યું છે કે તે પવિત્ર દોરા માં હંમેશા ત્રણ દોરા કેમ હોય છે? બે નહીં કે ચાર નહીં… ફક્ત ત્રણ! શું આ માત્ર એક પરંપરા છે કે તેની પાછળ કોઈ ઊંડો અર્થ છુપાયેલો છે? ચાલો આજે આને સરળ ભાષામાં સમજીએ.
જનેઉ શું છે?
જનેઉ એ એક પવિત્ર તાર છે જે હિન્દૂ ધર્મમાં ખાસ કરીને ઉપનયન સંસ્કાર (જેને “જનેઉ સંસ્કાર” પણ કહેવામાં આવે છે) દરમિયાન પહેરવામાં આવે છે. આનો અર્થ એ છે કે વ્યક્તિ ધર્મિક રીતે તૈયાર થઈ ગયો છે અને તેણે પોતાના જીવનમાં એક નવો ચરણ શરૂ કર્યો છે, જેમાં તેને જ્ઞાન, કર્તવ્ય અને સંયમ અપનાવવાનો હોય છે.
આ તાર બાંયની તરફ કાંધ પર પહેરવામાં આવે છે અને પછી જમણી તરફ નીચે લઈ જવામાં આવે છે. પરંતુ ખાસ વાત એ છે કે આ તારમાં હંમેશા ત્રણ લચ્છા (તાર) હોય છે. હવે પ્રશ્ન એ છે કે આ ત્રિધાગા કેમ હોવા જોઈએ?
ત્રણ દોરા કેમ?
હિન્દૂ પરંપરાઓમાં, ત્રણ દોરા એક મહત્વપૂર્ણ અર્થ અને દૃષ્ટિકોણ ધરાવે છે:
- જ્ઞાન, કર્મ અને મોક્ષ:
- પ્રથમ લચ્છો (તાર) જ્ઞાનનું પ્રતીક છે. આ દર્શાવે છે કે વ્યક્તિને જીવનના સાચા અર્થ અને સાચા માર્ગ વિશે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવું જોઈએ.
- બીજું લચ્છો (તાર) કર્મનો પ્રતીક છે, જે વ્યક્તિના કાર્ય અને જવાબદારીના મહત્વને દર્શાવે છે.
- ત્રીજું લચ્છો (તાર) મોક્ષનું પ્રતીક છે, જે જીવનના અંતિમ ધ્યેય – આતિન્દ્રિક મુક્તિ અથવા આત્મા અને પરમાત્માની એકતા –ને દર્શાવે છે.
- સત્વ, રજસ અને તમસ:
- આ ત્રણ ધારાઓ પૌરાણિક તત્વો “સત્વ”, “રજસ” અને “તમસ”ના પ્રતીક છે.
- “સત્વ” (ઉજાસ, શુદ્ધતા) માનવ મનના પવિત્ર અને સકારાત્મક તત્વોને દર્શાવે છે.
- “રજસ” (ક્રિયા, ગતિ) એ પ્રવૃત્તિ અને શારીરિક તત્વોને પ્રતીક છે.
- “તમસ” (અંધકાર, અવ્યાખ્યાવ) એ મનની નકારાત્મક અથવા અવ્યાખ્યાયિત બાજુઓને દર્શાવે છે.
- વ્યક્તિનું પુનર્જન્મ:
- જનેઉ સંસ્કાર વ્યક્તિના પૌરાણિક પુનર્જન્મ અને આધ્યાત્મિક ઉદ્ભવનું પ્રતીક છે. આ તે સમય છે જ્યારે વ્યક્તિ નાની ઉંમરે પોતાની જાતને આધ્યાત્મિક રીતે એક નવા ચરણમાં જડતાં સ્ફુરિત કરે છે.
આ રીતે, આ ત્રણ લચ્છા (ધાગા) વ્યક્તિના જીવનના ત્રણ મહત્વપૂર્ણ પાસાઓ: જ્ઞાન, કર્મ અને મૂક્તિ,ના પરિચય આપતા છે.
ત્રણ દોરાઓનો અર્થ શું છે?
આ ત્રણ દોરાઓ માત્ર શરીર સાથે નહીં, પરંતુ આપણા કર્મો, વિચારો અને જવાબદારીઓ સાથે જોડાયેલા છે. હિન્દૂ ધર્મમાં માનવામાં આવે છે કે દરેક વ્યક્તિ જન્મે ત્યારે તે ત્રણ “ઋણો” સાથે આવે છે. આ ત્રણ ઋણો છે:
- દેવ ઋણ – એનો અર્થ એ છે કે આપણું ભગવાન અને પ્રકૃતિ પ્રત્યે કૃતજ્ઞતા બતાવવી છે. જેમ કે પૂજા-પાઠ, સત્યનો પાલન કરવું અને અન્ય લોકોની મદદ કરવી.
- ઋષિ ઋણ – આનો અર્થ એ છે કે આપણે એ ગુરુઓ અને ઋષિઓનો કરજ ચુકાવવો છે જેમણે અમને જ્ઞાન આપ્યું. આનો શ્રેષ્ઠ માર્ગ એ છે – વાંચવું, શીખવું અને જે શીખ્યા છે તે બીજા લોકોને શીખવવું.
- પિતૃ ઋણ – આ અમારા માતાપિતા અને પૂર્વજોના ઋણ છે. તેમની આદર કરવી, તેમની સેવા કરવી અને તેમનો નામ રોશન કરવું આ ઋણને ચુકાવવાનો માર્ગ છે.
આ ત્રણ દોરાઓથી આ યાદ અપાવવામા આવે છે કે તમારું જીવન ફક્ત તમારી જાત માટે જીવીને પૂરું થતું નથી, પરંતુ તમારે તમારા કર્તવ્યોને પણ પૂર્ણ કરવું છે.
એક બીજા દૃષ્ટિકોણથી સમજાવું – આપણા અંદરના ત્રણ ગુણ
હિન્દૂ દર્શનમાં દરેક વ્યક્તિની અંદર ત્રણ ગુણો હોય છે:
- સત્ત્વ – જે શાંતિ, જ્ઞાન અને સારા વિચારો સાથે જોડાયેલું છે
- રજસ – જે ઉત્સાહ, ઇચ્છાઓ અને મહેનત સાથે જોડાય છે
- તમસ – જે આળસ, અજ્ઞાન અને નકારાત્મકતા સાથે જોડાય છે
આ ત્રણેય ધાગાઓ અમને આ યાદ અપાવે છે કે આપણને આપણાં આંતરિક સંતુલનને જાળવવું છે. વધારે આળસી ન થવું, વધારે ગુસ્સે ન આવવું અને સત્ય જ્ઞાન તરફ આગળ વધવું છે.
જનેઉ ફક્ત ધાગો નહીં, એ એક જવાબદારી છે
જ્યારે કોઈ છોકરો જનેૂ પહેરે છે, તો તે માત્ર એક રીતિરસ્મા પૂર્ણ કરતો નથી, પરંતુ એ એક વચન છે કે હવે તે પોતાના વિચારો, શબ્દો અને કર્મોને શુદ્ધ રાખશે. એટલે કે, જે વિચારે છે તે સારો હશે, જે બોલે છે તે સત્ય અને ભલું હશે, અને જે કરે છે તે ધર્મના માર્ગ પર જશે.
