Nirjala Ekadashi 2025: ઉપવાસ દરમિયાન શું ખાવું અને કઇ રીતે પૂરૂં કરવું

Nirjala Ekadashi 2025: નિર્જલા એકાદશીનો ઉપવાસ: સંપૂર્ણ માર્ગદર્શિકા

Nirjala Ekadashi 2025: નિર્જલા એકાદશીનું વ્રત સૌથી મુશ્કેલ એકાદશીના વ્રતોમાંનું એક માનવામાં આવે છે, કારણ કે આમાં ખોરાકની સાથે સાથે પાણીનો પણ ત્યાગ કરવો પડે છે. નિર્જલા એકાદશીના વ્રત દરમિયાન શું ખાવું, શું ન ખાવું અને વ્રત કેવી રીતે પૂર્ણ થશે.

Nirjala Ekadashi 2025:  નિર્જલા એકાદશીનું વ્રત એક ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ અને મુશ્કેલ વ્રત છે જે જ્યેષ્ઠ મહિનાના શુક્લ પક્ષની એકાદશી તિથિએ રાખવામાં આવે છે. આ વ્રતને પાંડવ એકાદશી અથવા ભીમસેની એકાદશી તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, કારણ કે પૌરાણિક કથાઓ અનુસાર, પંચ પાંડવોમાંથી એક ભીમસેને પણ આ કડક વ્રત રાખ્યું હતું. આ એકમાત્ર એકાદશી છે જેમાં ખોરાકની સાથે પાણીનો પણ સંપૂર્ણપણે ત્યાગ કરવામાં આવે છે.

‘નિર્જલા’નો અર્થ ‘પાણી વિના’ છે. એવું માનવામાં આવે છે કે વર્ષની બધી ચોવીસ એકાદશીઓનું પુણ્ય ફક્ત નિર્જલા એકાદશીના વ્રતથી પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. આ વ્રત વ્યક્તિને તમામ પ્રકારના પાપોથી મુક્તિ આપે છે અને તેને મોક્ષ પ્રદાન કરનાર માનવામાં આવે છે. આ વ્રત કરવાથી વ્યક્તિને આયુષ્ય અને સારું સ્વાસ્થ્ય પ્રાપ્ત થાય છે અને ભગવાન વિષ્ણુની કૃપાથી બધી ઇચ્છાઓ પૂર્ણ થાય છે.

પંચાંગ મુજબ, જેઠ માસના શુક્લ પક્ષની એકાદશી તારીખ 6 જૂન શુક્રવારે સવારે 2 વાગ્યે 15 મિનિટે શરૂ થશે અને દિવસ 7 જૂન શનિવારે સવારે 4 વાગ્યે 47 મિનિટે સમાપ્ત થશે. ઉદયાતિથિ અનુસાર, નિર્જલા એકાદશીનો ઉપવાસ 6 જૂનને જ રાખવામાં આવશે અને પારણ (વ્રત ખોલવાનો સમય) 7 જૂન બપોરે 1 વાગ્યે 44 મિનિટથી 4 વાગ્યે 31 મિનિટ સુધી રહેશે. વૈષ્ણવ સંપ્રદાયના લોકો 7 જૂને પણ વ્રત રાખી શકે છે.

નિર્જલા એકાદશી ઉપવાસમાં શું ખાવું?

નિર્જલા એકાદશી નો અર્થ છે “બિનાં પાણીની એકાદશી”. આ વ્રતમાં અન્ન અને પાણી બંનેનું સંપૂર્ણ ત્યાગ કરવો પડે છે. આ એક ખૂબ જ કઠોર વ્રત ગણાય છે.

જો કોઈ વ્યક્તિ શારીરિક રીતે પૂરી ક્ષમતા ધરાવતો ન હોય, જેમ કે બીમાર લોકો, વયસ્કો કે નાના બાળકો, તો તે ફળાહાર અને પાણી લઇ શકે છે. પરંતુ આ માત્ર ત્યારે જ કરવું જોઈએ જ્યારે સંપૂર્ણ નિર્જલા ઉપવાસ કરવો અસમભવ હોય.

ફળાહારમાં આ વસ્તુઓ ખાઈ શકાય:

• તમામ પ્રકારના ફળો: કેળું, સફરજન, સાંટરો, દ્રાક્ષ, પપૈયા

• દૂધ અને દુધનાં ઉત્પાદનો: દહીં, છાસ, પનીર (ઘરનું બનાવેલું)

• સૂકા મેવાં: બદામ, કિશમિશ, કાજુ, અખરોટ

• જડવાળી શાકભાજી: બટાટા, શક્કરકંદ, અરવી (સેન્ધા મીઠું સાથે)

• અનાજ વગરનાં પિઠ્ઠા: કુટ્ટુનું લોટ, સિંધાડાનું લોટ, સાબૂદાણા

• સેન્ધા મીઠું (સામાન્ય મીઠું નહીં) અને ખાંડ

• પાણી (જરૂરી હોય ત્યારે)

• ચા અને કોફી (દૂધ અને ખાંડ વિના)

આ રીતે નિર્જલા એકાદશીનું વ્રત સલામત અને વિધિવત રીતે કરવું જોઈએ.

નિર્જલા એકાદશી ઉપવાસમાં શું ન ખાવું

• પૂરા વ્રત દરમિયાન એક બૂંદ પણ પાણી ન પીવું.

• ચોખા, ઘઉં, દાળ, જૌ, રાઈ અને આમાંથી બનેલા તમામ વસ્તુઓ (જેમ કે રોટલી, ઈડલી, ડોસા, દાળિયા) ન ખાવા.

• ડુંગળી અને લસણ સહિત તામસિક વસ્તુઓને ત્યજી દેવી.

• માંસ, માછલી અને અંડા સંપૂર્ણ રીતે મનાઈ છે.

• સામાન્ય મીઠું (આયોડાઈઝ્ડ મીઠું) નો ઉપયોગ કરવો નહીં. ફળાહાર લેતા હોય તો માત્ર સેંધા મીઠું વાપરી શકાય.

• લાલ મરચું, ધનિયાનું પાવડર, હળદર જેવા તીખા મસાલા ન વાપરવા. ફક્ત કાળી મરી અને સેંધા મીઠાનું જ ઉપયોગ કરી શકાય.

• તળેલું ભોજન ન કરવું. જો બનાવવું હોય તો શુદ્ધ ઘીનો ઉપયોગ કરવો.

• તમાકૂ, દારૂ અને અન્ય નશીલા પદાર્થોનો કડક ત્યાગ કરવો.

• એકાદશીના દિવસે તુલસીના પાન તોડવા ન જોઈએ, કારણ કે તુલસી માતા પણ આ દિવસે વ્રત રાખે છે.

• દશમી તારીખથી બીજાના ઘરે નું અન્ન ન લેવું.

• કેટલાક લોકો મધ (શહદ) પણ વ્રતમાં ત્યજી દે છે.

આ રીતે આ નિયમોનું પાલન કરીને નિર્જલા એકાદશીનું ઉપવાસ સાચી રીતે નિષ્ઠાપૂર્વક રાખી શકાય છે.

નિર્જલા એકાદશી વ્રત કેવી રીતે પૂર્ણ કરવું

• 5 જૂનના દશમી તિથિને સૂર્યાસ્ત પહેલા સાક્ષાત્ત્વિક (સાત્વિક) આહાર લેવો.

• બપોર પછી અનાજ ન ખાવા અને બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરવું.

• સૂર્યોદય પહેલાં ઊઠીને સ્વચ્છ સ્નાન કરવું અને સાફસૂત્રા વસ્ત્ર પહેરવા.

• ભગવાન વિષ્ણુનું ધ્યાન કરતા નિર્જલા એકાદશી વ્રતનો સંકલ્પ લેવો. સંકલ્પમાં પોતાની મનોકામનાઓ કહેવી.

• ઘરના મંદિરને શુદ્ધ કરવું અને ભગવાન વિષ્ણુની મૂર્તિ કે ચિત્ર સ્થાપવું.

• તેમને પીળા ફૂલો, તુલસીનાં પાન (દશમીના દિવસે તૂટી લીધેલા), ચંદન, ધૂપ, દીવો અને ભોગ (ફળો, મીઠાઈ) અર્પિત કરવું.

• આખો દિવસ અનાજ અને પાણીનો ત્યાગ કરવો. જો શારીરિક રીતે ન રહી શકાય તો ઉપર જણાવેલ ફળાહાર અને પાણીનું સેવન કરવું.

• દિવસભર ભગવાન વિષ્ણુના મંત્રોનું જાપ કરવું, જેમ કે “ૐ નમો ભગવતે વાસુદેવાય”. મનને શાંતિપૂર્વક રાખવું અને નકારાત્મક વિચાર, ક્રોધ અને ઝુઠુંથી દૂર રહેવું.

• વિષ્ણુ સહસ્રનામનો પાઠ કરવો અથવા સાંભળવો. નિર્જલા એકાદશી વ્રતની કથા વાંચવી અથવા સાંભળવી.

• શક્ય હોય તો રાત્રે જાગરણ કરવું અને ભગવાન વિષ્ણુના ભજન-કીર્તન કરવાનું.

• આ દિવસે જમીન પર આરામ કરવો શુભ માનવામાં આવે છે, તેથી બેડ પર ન સૂવું.

આ રીતે વ્રત પવિત્ર રીતે પૂર્ણ થાય અને શ્રદ્ધાથી વિષ્ણુભક્તિનું લાભ મળે.

દ્વાદશીના દિવસે વ્રતનું પારણ કરવું

• દ્વાદશીના દિવસે સૂર્યોદય પહેલા ઊઠીને સ્નાન કરવું અને ફરીથી ભગવાન વિષ્ણુની પૂજા કરવી.

• બ્રાહ્મણો કે જરૂરિયાતમંદ લોકોને પોતાની શક્તિ મુજબ અન્ન, પાણી, વસ્ત્ર, છત્રી, પંખો, જૂતાં, ફળો વગેરેનું દાન કરવું.

• આ દિવસે પાણીથી ભરેલું કલશ દાન કરવાથી વિશેષ પુણ્ય મળે છે.

• વ્રતનું પારણ દ્વાદશી તિથિના શુભ મુહૂર્તમાં જ કરવું.

• 7 જૂન 2025 ના રોજ પારણનો શુભ મુહૂર્ત સવારે 5:26 થી 8:11 વાગ્યા સુધી રહેશે.

• સૌથી પહેલા થોડી પાણી અને તુલસીના પાન કે ચરણામૃતનો સેવન કરવો. ત્યારબાદ ચોખાનું સેવન કરીને જ વ્રત તોડવું જોઈએ.

• આ રીતે કરેલું એકાદશી વ્રત સંપૂર્ણ ફળ આપે છે.

• ચોખા પછી અન્ય સાક્ષાત્વિક (પ્યાજ, લસણ જેવા તામસિક પદાર્થોથી મુક્ત) ભોજન લીધું જાય.

નિર્જલા એકાદશીનું વ્રત ભક્તિ અને શ્રદ્ધા સાથે કરવાથી ભગવાન વિષ્ણુની અતિશય કૃપા પ્રાપ્ત થાય છે અને તમામ પાપોથી મુક્તિ મળે છે, જેથી મુક્તિનો માર્ગ ખુલ્લો થાય છે.