Manmohan Singh
ગ્લોબલ સાઉથ: મનમોહન સિંહ 1987 થી 1990 સુધી સાઉથ કમિશનના સેક્રેટરી જનરલ હતા. આ સંસ્થાનું કામ વિશ્વના વિકાસશીલ દેશોમાં ગરીબી દૂર કરવા માટે આંતરરાષ્ટ્રીય સહયોગ માટેની નીતિઓ બનાવવાનું હતું.
આર્થિક ઉદારીકરણ: ભારતમાં દરેક વ્યક્તિ મનમોહન સિંહને એલપીજી એટલે કે ઉદારીકરણ, ખાનગીકરણ અને વૈશ્વિકીકરણના સર્જક તરીકે યાદ કરે છે. મનમોહન સિંહને શ્રેય આપવાનો કોઈ ઇનકાર કરતું નથી કે તેમણે ભારતીયો માટે રોજગાર, વિકાસ અને પ્રગતિનો નવો માર્ગ બનાવ્યો. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે માર્ચ 1991માં વડાપ્રધાનના આર્થિક સલાહકાર તરીકે મનમોહન સિંહે તેના બીજ વાવ્યા તે પહેલા તેઓ શું કરી રહ્યા હતા? કયા અનુભવોએ તેમને એવું માનવાની પ્રેરણા આપી કે ભારતની ગરીબી ઉદારીકરણ વિના દૂર થઈ શકશે નહીં.
વિકાસશીલ દેશોની ગરીબી દૂર કરવાની નીતિઓના નિર્માતા પણ
હકીકતમાં, ભારતના વડાપ્રધાનના આર્થિક સલાહકાર બનતા પહેલા, મનમોહન સિંહ (આ વડાપ્રધાન નરસિમ્હા રાવ નહીં પરંતુ ચંદ્રશેખર હતા) સંયુક્ત રાષ્ટ્રના એક મિશનનું નેતૃત્વ કરી રહ્યા હતા અને નવેમ્બર 1990માં જ ત્યાંથી પાછા ફર્યા હતા. જીનીવા સ્થિત આ મિશનનું નામ સાઉથ કમિશન હતું. મનમોહન સિંહ 1987 થી 1990 સુધી તેના મહાસચિવ હતા. આ સંસ્થાનું કામ વિશ્વના વિકાસશીલ દેશોમાં ગરીબી દૂર કરવા માટે આંતરરાષ્ટ્રીય સહયોગ માટેની નીતિઓ બનાવવાનું હતું. મનમોહન સિંહે આ સમયગાળા દરમિયાન વિશ્વના વિકાસશીલ દેશોની સ્થિતિનો ઊંડો અભ્યાસ કર્યો હતો. ભારતના વિકાસના પડકારો વિશેની તેમની ઊંડી સમજ પણ અહીંથી જ વિકસિત થઈ. સાઉથ કમિશન પોતે પાછળથી દક્ષિણ-દક્ષિણ કોર્પોરેશનમાં વિકસિત થયું, જેણે ગ્લોબલ સાઉથના વિકાસ એજન્ડા અંગે નવી ચર્ચા શરૂ કરી.
UNCTAD માં કામ કર્યું હતું
દક્ષિણ કમિશનનું નેતૃત્વ કરતા પહેલા પણ મનમોહન સિંહે આંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થામાં કામ કરવાનો અનુભવ મેળવ્યો હતો. તેઓ વિશ્વ વિખ્યાત વેપાર અર્થશાસ્ત્રી સિડની ડેલની વિનંતી પર UNCTAD એટલે કે વેપાર અને વિકાસ પર સંયુક્ત રાષ્ટ્ર પરિષદમાં જોડાયા હતા. ન્યુયોર્કમાં તેઓ સંયુક્ત રાષ્ટ્રના આ સંગઠનના ટ્રેડ ફાયનાન્સ વિભાગનું નેતૃત્વ કરી રહ્યા હતા. આ સમય દરમિયાન, તેમણે નજીકથી જોયું કે કેવી રીતે વિશ્વના દેશો વચ્ચેના વેપાર અવરોધોને દૂર કરવાથી વિકાસનો માર્ગ મજબૂત બને છે: મનમોહન સિંહને ભારતમાં એલપીજી એટલે કે ઉદારીકરણ, ખાનગીકરણ અને વૈશ્વિકરણના નિર્માતા તરીકે યાદ કરવામાં આવે છે. મનમોહન સિંહને શ્રેય આપવાનો કોઈ ઇનકાર કરતું નથી કે તેમણે ભારતીયો માટે રોજગાર, વિકાસ અને પ્રગતિનો નવો માર્ગ બનાવ્યો. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે માર્ચ 1991માં વડાપ્રધાનના આર્થિક સલાહકાર તરીકે મનમોહન સિંહે તેના બીજ વાવ્યા તે પહેલા તેઓ શું કરી રહ્યા હતા? કયા અનુભવોએ તેમને એવું માનવાની પ્રેરણા આપી કે ભારતની ગરીબી ઉદારીકરણ વિના દૂર થઈ શકશે નહીં.
વિકાસશીલ દેશોની ગરીબી દૂર કરવાની નીતિઓના નિર્માતા પણ
હકીકતમાં, ભારતના વડાપ્રધાનના આર્થિક સલાહકાર બનતા પહેલા, મનમોહન સિંહ (આ વડાપ્રધાન નરસિમ્હા રાવ નહીં પરંતુ ચંદ્રશેખર હતા) સંયુક્ત રાષ્ટ્રના એક મિશનનું નેતૃત્વ કરી રહ્યા હતા અને નવેમ્બર 1990માં જ ત્યાંથી પાછા ફર્યા હતા. જીનીવા સ્થિત આ મિશનનું નામ સાઉથ કમિશન હતું. મનમોહન સિંહ 1987 થી 1990 સુધી તેના મહાસચિવ હતા. આ સંસ્થાનું કામ વિશ્વના વિકાસશીલ દેશોમાં ગરીબી દૂર કરવા માટે આંતરરાષ્ટ્રીય સહયોગ માટેની નીતિઓ બનાવવાનું હતું. મનમોહન સિંહે આ સમયગાળા દરમિયાન વિશ્વના વિકાસશીલ દેશોની સ્થિતિનો ઊંડો અભ્યાસ કર્યો હતો. ભારતના વિકાસના પડકારો વિશેની તેમની ઊંડી સમજ પણ અહીંથી જ વિકસિત થઈ. સાઉથ કમિશન પોતે પાછળથી દક્ષિણ-દક્ષિણ કોર્પોરેશનમાં વિકસિત થયું, જેણે ગ્લોબલ સાઉથના વિકાસ એજન્ડા અંગે નવી ચર્ચા શરૂ કરી.
UNCTAD માં કામ કર્યું હતું
દક્ષિણ કમિશનનું નેતૃત્વ કરતા પહેલા પણ મનમોહન સિંહે આંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થામાં કામ કરવાનો અનુભવ મેળવ્યો હતો. તેઓ વિશ્વ વિખ્યાત વેપાર અર્થશાસ્ત્રી સિડની ડેલની વિનંતી પર UNCTAD એટલે કે વેપાર અને વિકાસ પર સંયુક્ત રાષ્ટ્ર પરિષદમાં જોડાયા હતા. ન્યુયોર્કમાં તેઓ સંયુક્ત રાષ્ટ્રના આ સંગઠનના ટ્રેડ ફાયનાન્સ વિભાગનું નેતૃત્વ કરી રહ્યા હતા. આ સમય દરમિયાન, તેમણે નજીકથી જોયું કે કેવી રીતે વિશ્વના દેશો વચ્ચેના વેપાર અવરોધોને દૂર કરીને વિકાસના માર્ગને મજબૂત બનાવવામાં આવે છે.
