Labour Day: મજૂરના શ્રમની મહિમા – વેદો અને પુરાણોમાં પણ વર્ણન
મજૂર દિવસ: આજે મજૂર દિવસ છે, તેઓ વધારે બોલતા નથી, પરંતુ તેમના હથોડાનો દરેક ફટકો સમાજના નિર્માણ માટે એક ઘોષણા છે. આ વાત કોણ નકારી શકે? આ જ કારણ છે કે વેદ અને પુરાણો પણ મજૂરોની મહેનતને સ્વીકારે છે.
અદમ ગોંડવીની પંક્તિ – “જેઓના હાથોમાં છાલા છે, તેમના જ દમ પર મહેલોમાં પ્રકાશ છે” – મજૂર દિવસની સાચી અભિવ્યક્તિ છે.
Labour Day: દર વર્ષે 1 મેનો દિવસ સમગ્ર વિશ્વમાં મજૂર દિવસ તરીકે ઉજવાય છે. એ માત્ર આધુનિક વિચારધારાનો દિવસ નથી, પણ શ્રમ અને શ્રમિકોની મહત્તાને ઉજાગર કરતો પવિત્ર દિવસ છે.
હિંદુ ધર્મના દૃષ્ટિકોણથી મજૂરોનું મહત્વ:
હિંદૂ ધર્મશાસ્ત્રો અને પુરાણોમાં શ્રમિકોને સમાજની આત્મા તરીકે માનવામાં આવ્યા છે.
-
ઋગવેદમાં કર્મ અને શ્રમના મહિમાનું વિશેષ સ્થાન છે.
-
મનુસ્મૃતિમાં ઉલ્લેખ છે કે દરેક વર્ગના કર્મ પોતાનાં ધર્મ હોય છે, અને શ્રમ જીવનનો આધાર છે.
-
વિષ્ણુ પુરાણ વગેરે ગ્રંથોમાં પણ શ્રમિકોનું મહત્વ અને તેમને મળતા અધિકારો વિશે સ્પષ્ટ વાણીમાં લખાયું છે.
શ્રમ વિના સમાજના વિકાસની કલ્પના અશક્ય છે. આજે પણ જે મજૂરો ઈમારતો ઊભી કરે છે, રસ્તા બનાવે છે, ખેતી કરે છે, તેઓ જ છે જેને કારણે શહેરો જગમગાય છે અને રાષ્ટ્રની તાકાત ઉભી રહે છે.
વેદોમાં શ્રમની મહિમા
ઋગ્વેદ, જે સૌથી પ્રાચીન ગ્રંથ છે, તે માનવજાતિને કર્મશીલ રહેવાનો સંદેશ આપે છે. “કૃણ્વંતો વિશ્વમાર્યમ્” એટલે કે બધાને શ્રેષ્ઠ બનાવો (ઋગ્વેદ 9.63.5). આ સંદેશ શ્રમની સર્વત્ર લાગુ પડતી મહત્વતાને સ્થાપિત કરે છે. ведોમાં કર્મને જન્મથી નહીં પરંતુ કર્મની ગુણવત્તાથી જોડવામાં આવ્યો છે. અથર્વવેદમાં ખેડૂત, કારગર, વેપારી અને સેવા આપનારા વર્ગોનો સન્માન સાથે ઉલ્લેખ મળે છે. વેદોનો સંદેશ સ્પષ્ટ છે — કોઈપણ કાર્ય તુચ્છ નથી હોતું.
ધર્મગ્રંથોમાં શ્રમિકોના અધિકારો
મનુસ્મૃતિ અને યાજ્ઞવલ્ક્ય સ્મૃતિ જેવા ગ્રંથો શ્રમિકો પ્રતિ સમાજ અને નાયક (માલિક)ના કર્તવ્યને સ્પષ્ટ રીતે પ્રસ્થાપિત કરે છે. મનુ અનુસાર: “નાત્યર્થં કારયેત્તં તુ” એટલે કે શ્રમિકથી તેની ક્ષમતા કરતાં વધુ કામ ન લેવુ જોઈએ.
શાસ્ત્રોમાં આવું પણ જણાવાયું છે કે શ્રમિકને વેતન સમયસર આપવું માત્ર દયા નથી, તે ધર્મ છે. નારદ સ્મૃતિ અનુસાર જો કોઈ માલિક શ્રમિકને યોગ્ય વેતન નથી આપતો, તો તે પાપનો ભાગી બને છે.
રામાયણ અને મહાભારતમાં મજૂરો
રામાયણમાં ભગવાન રામ દ્વારા કેવટ, નિષાદરાજ ગુહ અને શબરી સાથે કરેલું વર્તન એ દર્શાવે છે કે શ્રમ કરનાર અને સેવા આપનાર વ્યક્તિ સમાજનો પૂજનીય અંગ છે. મહાભારતમાં વિદુર નીતિ કહે છે કે “જે રાજા શ્રમિકો અને ખેડુતોનો માન કરે છે, તે જ રાજ્યોને સમૃદ્ધ બનાવે છે.” આ વિચાર લોકશાહી માટે પણ લાગુ પડે છે — જે રાજ્ય શ્રમિકો માટે કલ્યાણકારી યોજનાઓ બનાવે છે, એ જ રાજ્ય ઉન્નતિ કરે છે.
ગીતા સંદેશ આપે છે
શ્રીમદ ભગવદ ગીતા માં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ કહે છે: “નિયતં куру કર્મ ત્વં કર્મ જ્યાયો હ્યકર્મણઃ”, એટલે કે તું તારું નિશ્ચિત કરેલું કર્મ કર — કર્મ નિષ્ક્રિયતા કરતાં શ્રેષ્ઠ છે. આ ઉપદેશ એ સાબિત કરે છે કે કર્મ એટલે જ ધર્મ છે, અને શ્રમશીલ વ્યક્તિ કોઈપણ યુગમાં પૂજનીય હોય છે.
મજૂર દિવસ પરમ પરંપરાનું સંદેશ
જ્યારે આખો દેશ મજૂર દિવસ મનાવે છે, ત્યારે એ સમજવું જરૂરી છે કે હિંદુ ધર્મમાં શ્રમિકોને માત્ર સહાનુભૂતિ નહીં પરંતુ ગૌરવ મળ્યું છે. તેઓ સમાજના રથના ચાક છે, અને તેમના વિના કોઈ પણ સંસ્કૃતિ આગળ વધવા શકતી નથી.
શ્રમ એ શિવ છે, સેવા એ સનાતન છે. વેદોથી લઈને ગીતા સુધી દરેક ગ્રંથ એ શીખવે છે કે શ્રમ કરવું માત્ર પેટ ભરવાનું સાધન નથી, તે તો ભગવાનની પૂજાથી કમ નથી. એટલે જ કહેવામાં આવે છે — કર્મ જ પૂજા છે.
