Coal Sector
વર્ષ 1971માં કોલસાનું રાષ્ટ્રીયકરણ કરવામાં આવ્યું હતું અને ઈ-ઓક્શન પ્રક્રિયા 2015માં શરૂ કરવામાં આવી હતી. આ બંને બાદ આને સુધારાનો ત્રીજો રાઉન્ડ માનવામાં આવી રહ્યો છે.
ભારતમાં કોલસાની આયાત ઘટાડવા અને આ ક્ષેત્રને સુધારવા માટે કેન્દ્ર સરકાર સુધારાનો ત્રીજો રાઉન્ડ ‘કોલ રિફોર્મ્સ 3.0’ શરૂ કરવા જઈ રહી છે. આ નવા રાઉન્ડનો ધ્યેય કોલસાની આયાત ઘટાડવા, ઉત્પાદન વધારવા, સ્પર્ધાને પ્રોત્સાહન આપવા અને પર્યાવરણીય અસર ઘટાડવાનો છે. કોલ રિફોર્મ્સ 3.0નો હેતુ ભારતના કોલસા ક્ષેત્રમાં વધુ કાર્યક્ષમતા, પારદર્શિતા અને આત્મનિર્ભરતા લાવવાનો રહેશે.
કેન્દ્ર સરકાર 3.0 હેઠળ ઘણી વિવિધ પદ્ધતિઓ અજમાવીને ભારતમાં કોલસાનું ઉત્પાદન વધારવા માંગે છે. આપણા દેશમાં, વર્ષ 1971માં કોલસાનું રાષ્ટ્રીયકરણ કરવામાં આવ્યું હતું અને વર્ષ 2015માં ઈ-ઓક્શન પ્રક્રિયા શરૂ કરવામાં આવી હતી. આ બે પછી, આ સુધારાનો ત્રીજો રાઉન્ડ માનવામાં આવી રહ્યો છે, જેમાં ઊર્જા સિવાયના અન્ય ક્ષેત્રો, ખાસ કરીને સ્ટીલ જેવા ક્ષેત્રો પર વિશેષ ધ્યાન આપવામાં આવશે.
કોલસા ક્ષેત્રમાં સુધારા તરફ આગળ વધી રહેલી કેન્દ્ર સરકાર સૌ પ્રથમ નવી ફોરવર્ડ બિડિંગ હરાજી શરૂ કરશે. ફોરવર્ડ ઓક્શન એ હરાજીનો એક પ્રકાર છે જેમાં વિક્રેતાઓ વેચાણ માટે માલ અથવા સેવાઓ ઓફર કરે છે અને ખરીદદારો માલ માટે બોલી લગાવે છે. ફોરવર્ડ ઓક્શનની મુખ્ય લાક્ષણિકતાઓમાં સમાવેશ થાય છે.
કેવી રીતે થશે હરાજી?
બિઝનેસ સ્ટાન્ડર્ડના એક અહેવાલમાં આ બાબતની જાણકારી ધરાવતા એક અધિકારીએ જણાવ્યું હતું કે ફોરવર્ડ ઓક્શન માટે કોલસા મંત્રાલય હરાજીમાં બિડર્સ પરના પ્રતિબંધને હટાવી દેશે કે તેઓ ખરીદવામાં આવતા કોલસાનો ક્યાં ઉપયોગ કરશે.
કોલ રિફોર્મ 3.0માં સરકાર શું કરશે?
1. વાણિજ્યિક કોલ માઇનિંગ: કોલસા સુધારણા 3.0 હેઠળ, કોમર્શિયલ માઇનિંગ માટે કોલસાની ખાણોની હરાજીની મંજૂરી આપવામાં આવશે. આનાથી ખાનગી અને વિદેશી રોકાણકારો કોલસા ખાણ ક્ષેત્ર તરફ આકર્ષિત થશે, જે સ્પર્ધા અને ઉત્પાદન બંનેમાં વધારો કરશે.
2. મહેસૂલ વહેંચણીઃ ખાણોની ફાળવણી આવકની વહેંચણીના આધારે હરાજી દ્વારા કરવામાં આવશે. તેનો ઉદ્દેશ્ય પારદર્શિતા અને નાણાકીય સ્થિરતાને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે.
3. ટેક્નોલોજી અને ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર: કોલસાની ખાણકામમાં કાર્યક્ષમતા ઉચ્ચ ટેકનોલોજી અને બહેતર ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરનો ઉપયોગ કરીને વધારવામાં આવશે. આનાથી ઉત્પાદન ખર્ચમાં ઘટાડો થશે અને ખાણકામની પર્યાવરણીય અસરમાં પણ ઘટાડો થશે.
4. સ્તરની તકો: તમામ પાત્રતા માપદંડોને સરળ બનાવીને, વધુ લોકોને કોલસા ખાણ ક્ષેત્રમાં પ્રવેશવાની સમાન તકો આપવામાં આવશે. તેનાથી સ્પર્ધા વધશે અને ગુણવત્તામાં સુધારો થશે.
5. ટકાઉ વિકાસ: ખાણકામ પ્રવૃત્તિઓના પર્યાવરણીય પ્રભાવને ઘટાડવા માટે સખત પર્યાવરણીય ધોરણોનું પાલન કરવામાં આવશે. પુનર્વસન અને પુનઃસ્થાપન નીતિઓનો પણ કડક અમલ કરવામાં આવશે.
6. વેપાર કરવામાં સરળતા: નિયમો અને પ્રક્રિયાઓને પહેલા કરતા વધુ સરળ બનાવવામાં આવશે જેથી કોલસાની ખાણકામ અને વ્યવસાયમાં સરળતા લાવવામાં આવે. તેનાથી સ્થાનિક અને વિદેશી રોકાણકારો માટે આ ક્ષેત્ર વધુ આકર્ષક બનશે.
7. નવી પ્રોત્સાહક યોજનાઓ: રોકાણકારોને પ્રોત્સાહિત કરવા નવી યોજનાઓ અને પ્રોત્સાહન પેકેજો રજૂ કરવામાં આવ્યા છે. તેનાથી રોકાણકારોનો વિશ્વાસ વધશે અને તેઓ વધુને વધુ રોકાણ કરશે.
વધુ સપ્લાયર્સ, નવા કરાર
વાસ્તવમાં, મંત્રાલય ઇચ્છે છે કે BCCL કોલસાના ઉત્પાદનમાં વધારો કરે અને વોશરી સ્થાપવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે. બિઝનેસ સ્ટાન્ડર્ડના સમાન અહેવાલમાં, અન્ય એક અધિકારીએ જણાવ્યું હતું કે સમાન આયોજન હેઠળ, મંત્રાલય સ્ટીલ કંપનીઓ સાથે બીસીસીએલના કોલસા પુરવઠા કરારને કોલ ઈન્ડિયા લિમિટેડ (ઈસ્ટર્ન કોલફિલ્ડ્સ લિમિટેડ અને સેન્ટ્રલ કોલફિલ્ડ્સ લિમિટેડ) ની અન્ય પેટાકંપનીઓને સોંપવા માંગે છે.
અધિકારીના જણાવ્યા અનુસાર, સેન્ટ્રલ અને ઈસ્ટર્ન કોલફિલ્ડમાં CILની અન્ય કંપનીઓ કરતાં સારી ગુણવત્તાનો કોલસો છે. અને આ પણ ખૂબ મોટી માત્રામાં હાજર છે. અધિકારીના જણાવ્યા અનુસાર, આ કોલસાને ધોયા બાદ ગુણવત્તામાં વધુ વધારો થશે. કોલસા મંત્રાલયના વરિષ્ઠ અધિકારીના જણાવ્યા અનુસાર શરૂઆતમાં 1 થી 12 મિલિયન ટન કોલસાના સપ્લાય માટેના કરારો અન્ય કંપનીઓને સોંપવામાં આવશે અને બાદમાં આ પ્રક્રિયાને આગળ વધારવામાં આવશે.
અધિકારીના જણાવ્યા અનુસાર, સ્ટીલ કંપનીઓ પલ્વરાઈઝ્ડ કોલ ઈન્જેક્શન (PCI)માં ઈસ્ટર્ન કોલફિલ્ડ્સમાંથી મેળવેલા સારી ગુણવત્તાના કોલસાનો ઉપયોગ કરી શકે છે. જો આપણે PCI ને સાદી ભાષામાં સમજીએ તો, તે કાર્બનનું સ્વરૂપ છે અને પીગળેલા લોખંડને તૈયાર કરવા માટે બ્લાસ્ટ ફર્નેસમાં તેનો ઉપયોગ કરી શકાય છે. બાદમાં પીગળેલા લોખંડમાંથી સ્ટીલ બનાવવામાં આવે છે.
ભારતમાં કોલસાની આયાત વધી છે
કોલસાની નિર્ભરતા ઘટાડવાની યોજનાઓ અને આયોજન વચ્ચે, એપ્રિલ 2024ના મહિનામાં ભારતની કોલસાની આયાત 13.2 ટકા વધીને 26.10 મિલિયન ટન થઈ છે, જેનું એક કારણ વધતી ગરમી છે.
B2B ઈ-કોમર્સ કંપની Mjunction Services Limitedના ડેટા અનુસાર, એક વર્ષ પહેલા સુધી ભારતમાં 23.05 મેટ્રિક ટન કોલસાની આયાત કરવામાં આવી હતી. કોલસા અને ખાણ પ્રધાન જી કિશન રેડ્ડીએ કહ્યું છે કે આપણા દેશે અશ્મિભૂત ઇંધણનું સ્થાનિક ઉત્પાદન વધારવું જોઈએ અને કોલસાની આયાત ઘટાડવી જોઈએ ત્યારે આટલી મોટી માત્રામાં આયાત કરવામાં આવી છે.
જો ડેટાનું માનીએ તો, એપ્રિલ 2023ની સરખામણીએ એપ્રિલ 2024માં ભારતના મુખ્ય અને બિન-મુખ્ય બંદરો દ્વારા કોલસા અને કોકની આયાતમાં 13.2 ટકાનો વધારો થયો છે.
કોલસો શા માટે આટલો મહત્વપૂર્ણ છે?
કોલસો હજુ પણ ઘણા દેશોની ઉર્જા નીતિ અને ઔદ્યોગિક વ્યૂહરચનાનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે. જો કે, પર્યાવરણીય ચિંતાઓને કારણે વૈકલ્પિક અને સ્વચ્છ ઉર્જા સ્ત્રોતો પર પણ ધ્યાન આપવામાં આવી રહ્યું છે.
1. ઉર્જા ઉત્પાદન: કોલસાનો ઉપયોગ થર્મલ પાવર પ્લાન્ટમાં વીજળી ઉત્પાદન માટે સૌથી વધુ થાય છે. તે સમગ્ર વિશ્વમાં ઊર્જાનો મુખ્ય સ્ત્રોત છે.
2. ઔદ્યોગિક ઉપયોગ: સ્ટીલ અને સિમેન્ટ ઉદ્યોગોમાં કોલસાનો ઉપયોગ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. કોકિંગ કોલસો સ્ટીલના ઉત્પાદન માટે જરૂરી છે, જેનો ઉપયોગ ઊંચા તાપમાને ગરમ કરવાની પ્રક્રિયામાં થાય છે.
3. આર્થિક વિકાસ: કોલસા ઉદ્યોગ ઘણા દેશોમાં રોજગારીની તકો બનાવે છે અને રાષ્ટ્રીય આવકમાં નોંધપાત્ર યોગદાન આપે છે. તે સ્થાનિક અને રાષ્ટ્રીય સ્તરે આર્થિક પ્રવૃત્તિઓને પ્રોત્સાહન આપે છે.
કોલસાના ઉત્પાદનમાં ભારત અન્ય દેશોની સરખામણીમાં ક્યાં છે?
કોલસાના ઉત્પાદનની દ્રષ્ટિએ ભારત વિશ્વનો બીજો સૌથી મોટો દેશ છે. ચીન પ્રથમ સ્થાને છે. એટલું જ નહીં, ભારત પાસે વિશ્વમાં કોલસાનો ચોથો સૌથી મોટો ભંડાર છે. કોલસાના મોટા ભંડાર ધરાવતા રાજ્યોમાં ઝારખંડ, ઓડિશા, છત્તીસગઢ, પશ્ચિમ બંગાળ અને મધ્યપ્રદેશનો સમાવેશ થાય છે.
એક વર્ષમાં કેટલા કોલસાનું ઉત્પાદન થાય છે
ભારતનું વાર્ષિક કોલસાનું ઉત્પાદન 700 મિલિયન ટનથી વધુ છે. નાણાકીય વર્ષ 2022-23માં આ દેશમાં લગભગ 900 મિલિયન ટન કોલસાનું ઉત્પાદન થયું હતું. આ ઉત્પાદન ઉપરાંત ભારત કોલસાનો પણ મોટો ઉપભોક્તા છે. અહીં વીજ ઉત્પાદન, સ્ટીલ ઉત્પાદન, સિમેન્ટ ઉત્પાદન અને અન્ય ઔદ્યોગિક પ્રક્રિયાઓમાં કોલસાનો વ્યાપક ઉપયોગ થાય છે.
ભારતમાં કોલસાના ઉત્પાદનનો મોટો હિસ્સો કોલ ઈન્ડિયા લિમિટેડ દ્વારા સંચાલિત થાય છે. તે વિશ્વની સૌથી મોટી કોલસા ખાણકામ કરતી કંપની છે. આ સિવાય સિંગરેની કોલિરીઝ કંપની લિમિટેડ (SCCL) અને અન્ય ખાનગી કંપનીઓ પણ કોલસાના ઉત્પાદનમાં ફાળો આપે છે.
