૩ જાન્યુઆરી, ૨૦૨૬ થી ચેક ક્લિયરિંગ સિસ્ટમમાં મોટા ફેરફારો
RBI એ બેંક ગ્રાહકો માટે એક મોટો ફાયદો જાહેર કર્યો છે. નવી માર્ગદર્શિકા અનુસાર, 3 જાન્યુઆરી, 2026 થી શરૂ થતાં, બેંક કાઉન્ટર પર જમા કરાયેલા ચેક ફક્ત ત્રણ કલાકમાં ક્લિયર થઈ જશે.
રિઝર્વ બેંક આ સિસ્ટમને બે તબક્કામાં લાગુ કરી રહી છે. પ્રથમ તબક્કો 4 ઓક્ટોબર, 2025 ના રોજ શરૂ થયો હતો, જેમાં સવારે જમા કરાયેલા ચેક તે જ દિવસે સાંજ સુધીમાં ક્લિયર થઈ ગયા હતા. આ પહેલનો હેતુ ચેક ક્લિયરિંગ પ્રક્રિયાને ઝડપી અને વધુ પારદર્શક બનાવવાનો છે.
બીજો તબક્કો: સમય મર્યાદા વધુ કડક રહેશે
3 જાન્યુઆરી, 2026 થી, નિયમો વધુ કડક બનશે. ચેક જમા થયા પછી, તે સીધો ડ્રોઈ બેંક (જે બેંકમાંથી ચુકવણી કરવાની છે તે બેંક) ને મોકલવામાં આવશે. બેંકે ગ્રાહકને મહત્તમ ત્રણ કલાકની અંદર જાણ કરવાની રહેશે કે ચેક ક્લિયર થઈ ગયો છે કે પરત કરવામાં આવી રહ્યો છે.
ઉદાહરણ તરીકે, જો ચેક સવારે 11 વાગ્યાથી બપોરે 12 વાગ્યાની વચ્ચે જમા કરવામાં આવે છે, તો બેંકે બપોરના 3 વાગ્યા સુધીમાં સ્થિતિ સ્પષ્ટ કરવી પડશે.
- જો સહી, તારીખ અથવા એકાઉન્ટ નંબરમાં ભૂલ હોય, તો બેંક તેને પરત કરી શકે છે.
- જોકે, જો બેંક સમયમર્યાદામાં જવાબ આપવામાં નિષ્ફળ જાય, તો ચેક આપમેળે પાસ અને સેટલ થયેલ માનવામાં આવશે.
બે તબક્કાઓ વચ્ચેના મુખ્ય તફાવતો
| તબક્કો | સમયમર્યાદા (Clearing Time Window) | બેંક પુષ્ટિ સમય (Confirmation Deadline) |
|---|---|---|
| પ્રથમ તબક્કો (4 ઓક્ટોબર, 2025 થી અમલમાં) | ચેક સવારે 10:00 થી સાંજે 4:00 વાગ્યા વચ્ચે કલીરિંગ હાઉસને મોકલવામાં આવે છે | બેંકને સાંજે 7:00 વાગ્યા સુધી ચેક પાસ થયો કે પરત થયો તેની પુષ્ટિ કરવી આવશ્યક છે |
| બીજો તબક્કો (3 જાન્યુઆરી, 2026 થી અમલમાં) | ચેક જમા થયાના સમયથી ગણતા 3 કલાકની અંદર કલીરિંગ પ્રક્રિયા પૂરી થવી જોઈએ | 3 કલાકની અંદર પાસ/રિટર્નનો નિર્ણય ફરજિયાત. સમયસર જવાબ ન મળે તો ચેક આપમેળે પાસ માનવામાં આવશે |
ચેક ક્લિયરિંગ પ્રક્રિયા
- ચેક સામાન્ય રીતે સવારે 10:00 થી સાંજે 4:00 વાગ્યાની વચ્ચે બેંક કાઉન્ટર પર જમા કરવામાં આવે છે.
- બેંક ચેકને સ્કેન કરે છે અને ડિજિટલી ક્લિયરિંગ હાઉસને મોકલે છે.
- ત્યારબાદ ડ્રોઈ બેંકે ચેકને મંજૂરી (પાસ) અથવા નકાર (પાસ) કરવાનો રહેશે.
- જો નિર્ધારિત સમયમર્યાદામાં કોઈ જવાબ ન મળે, તો ચેક માન્ય ગણવામાં આવે છે અને સમાધાન પ્રક્રિયા શરૂ કરવામાં આવે છે.
- સમાધાન થયાના લગભગ એક કલાક પછી ગ્રાહકના ખાતામાં રકમ જમા કરવામાં આવે છે.
