UPI: ભવિષ્ય કેશલેસ? ડિજિટલ ચૂકવણી ગંદી નોટો ઘટાડે છે
દેશમાં ડિજિટલ ક્રાંતિ અને UPI વ્યવહારોમાં તેજીને કારણે રોકડનો ઉપયોગ સતત ઓછો થયો છે. રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (RBI) ના તાજેતરના અહેવાલ મુજબ, છેલ્લા એક વર્ષમાં ગંદી અને ક્ષતિગ્રસ્ત નોટોની સંખ્યામાં લગભગ 41 ટકાનો ઘટાડો થયો છે. આ ફેરફાર માત્ર લોકોની વધતી જતી ડિજિટલ જાગૃતિને જ પ્રતિબિંબિત કરતો નથી, પરંતુ અર્થતંત્રમાં રોકડ પરની નિર્ભરતામાં ઘટાડો પણ દર્શાવે છે.
નોટોનો બગાડ બંધ કરવો
પહેલાં ઘણીવાર એવું જોવા મળતું હતું કે લોકો નોટો પર લખતા હતા, તેમને ફોલ્ડ કરીને રાખતા હતા અથવા બેદરકારીથી ઉપયોગ કરતા હતા. આ કારણે, નોટો ઝડપથી બગડી જતી હતી અને દર વર્ષે બજારમાંથી મોટી માત્રામાં નોટો દૂર કરવી પડતી હતી. પરંતુ હવે ડિજિટલ ચુકવણીની વધતી જતી લોકપ્રિયતા, RBI ની કડકતા અને જનતાની સતર્કતાને કારણે આ સમસ્યા ઘણી હદ સુધી ઓછી થઈ ગઈ છે.
કેટલી નોટો બહાર કાઢવામાં આવી હતી?
- RBI દર વર્ષે બજારમાંથી બગડેલી અને ક્ષતિગ્રસ્ત નોટો બહાર કાઢે છે.
- એપ્રિલ-જુલાઈ 2024 વચ્ચે કુલ 8.43 અબજ નોટો ચલણમાંથી દૂર કરવામાં આવી હતી.
- જ્યારે એપ્રિલ-જુલાઈ 2025 માં, આ સંખ્યા ઘટીને 5.96 અબજ થઈ ગઈ.
મૂલ્ય શ્રેણી અનુસાર જોવામાં આવે તો:
- 500 રૂપિયાની નોટો: 2024 માં 3.10 અબજ, 2025 માં 1.81 અબજ
- 200 રૂપિયાની નોટો: 2024 માં 85.63 કરોડ, 2025 માં 56.27 કરોડ
- 100 રૂપિયાની નોટો: 2024 માં 2.27 અબજ, 2025 માં 1.07 અબજ
- 50 રૂપિયાની નોટો: 2024 માં 70 કરોડ, 2025 માં 65 કરોડ
ભવિષ્યનું ચિત્ર
આંકડા દર્શાવે છે કે ડિજિટલ વ્યવહારોએ રોકડ પર નિર્ભરતા ઘટાડી છે. આનાથી માત્ર ગંદી અને જૂની નોટોની સંખ્યામાં ઘટાડો થયો નથી, પરંતુ અર્થતંત્રમાં પારદર્શિતા પણ વધી છે. નિષ્ણાતો માને છે કે આગામી સમયમાં ડિજિટલ વ્યવહારો વધુ લોકપ્રિય બનશે અને રોકડનો ઉપયોગ વધુ ઘટશે.
