Hanuman Jayanti 2025: હનુમાન જયંતી અને તેમને જોડાયેલી 7 પ્રચલિત ભૂલાઈ ગયેલી માન્યતાઓ
હનુમાન જયંતિ 2025: હનુમાન જયંતીની તારીખ વિશે ઘણી ગેરમાન્યતાઓ છે, જે ક્યારેક મૂંઝવણ અને વિવાદ પેદા કરી શકે છે. આપણે શાસ્ત્રોના આધારે આ મુદ્દાઓને સ્પષ્ટ કરવાનો પ્રયાસ કરીશું.
Hanuman Jayanti 2025: આજે 12 એપ્રિલના રોજ હનુમાન જયંતિનો તહેવાર ઉજવવામાં આવી રહ્યો છે, હનુમાન જયંતિની તારીખ વિશે ઘણી ગેરમાન્યતાઓ છે, જે ક્યારેક મૂંઝવણ અને વિવાદનું કારણ બની શકે છે. આજે આપણે આ વિષયોને શાસ્ત્રોના આધારે સ્પષ્ટ કરવાનો પ્રયાસ કરીશું.
પ્રથમ ભૂલ: તિથિ ભેદ –
સ્કંદ પુરાણમાં લખાયું છે –
यो वै चैकादशी रुद्रो हनुमान स महाकपि
अवतीर्ण: सहायार्थ विष्णो रमित तेजस
(મહેશ્વર ખંડ કેદર મહાત્મ્ય 8.100)
આમાં જણાવાયું છે કે ચૈત્ર પૂર્ણિમા અને ચૈત્ર નક્ષત્રમાં શ્રીહનુમાનનો જન્મ પાવિત્ર્યપૂર્ણ રીતે થયો હતો. હનુમાનજીએ ભગવાન વિશ્નુની સહાય માટે અવતાર લીધો.
ઉત્ત્સવ સિંધુ પ્રમાણે,
ऊर्जस्य चासिते पक्षे स्वाल्यां भौमे कपीश्वरः .
मेषलग्नेऽञ्जनीगर्भाक्छिवः प्रादुरभूत् स्वयम् ॥
અર્થ – કાટેક કૃષણ ચતુર્દશી, ભૌમવાર, સ્વાતિ નક્ષત્ર અને મેષ લગ્નમાં અંજનીના ગર્ભથી હનુમાનજીના રૂપમાં ભગવાન શિવજીનો જન્મ થયો હતો.
આનંદ રામાયણ (સાર કાંડ 13.162-163):
“चैत्रे माति सिते पक्षे हरिदिन्यां मघाऽभिधे.
नक्षत्रे स समुत्पन्नो इनुमान् रिपुखदनः
महाचैत्रीपूर्णिमायां समुत्पन्नोऽञ्जनीसुतः . वदन्ति कल्पमेदेन चुधा इत्यादि केचन ॥
અર્થ – ચૈત્ર શુક્લ એકાદશી પર મઘા નક્ષત્રમાં હનુમાનજીનો જન્મ થયો હતો. કેટલીક દ્રષ્ટિથી, ચૈત્ર પૂર્ણિમાને હનુમાનજીનો જન્મ દિવસ માનવામાં આવે છે.
અલગ-અલગ શાસ્ત્રોમાં તિથિ ભિન્ન છે, પરંતુ આ ભિન્નતા કલ્પભેદના કારણે છે.
ઉદાહરણ તરીકે, અગસ્ત્ય સંહિતા અને વ્રત રત્નાકરમાં જણાવાયું છે કે હનુમાનજી અંજનીના ગર્ભમાં કાટેક માસમાં જન્મે હતા. આ ભિન્નતા પણ કલ્પભેદના પરિણામે છે.
કેટલાંક સ્થળોએ હનુમાન જયંતી બે વાર મનાવવામાં આવે છે (કાર્તિક અને ચૈત્ર).
આમાંથી કોઈપણ તિથિ ખોટી નથી, તે માત્ર કલ્પભેદના કારણે છે. હનુમાનજીનો જન્મ દરેક કલ્પમાં થયો છે અને આગામી કલ્પોમાં પણ પ્રગટ થશે. પરંતુ દરેક શાસ્ત્ર આ બાબતમાં સહમત છે કે હનુમાનજી શિવજીના ગ્યારાવા રૂદ્રરૂપે પ્રગટ થયા હતા, જેમ કે હનુમાનષ્ટક (5.33) અને સ્કંદ પુરાણ (મહેશ્વર ખંડ કેદર મહાત્મ્ય)માં આપેલ છે.
બીજી ભૂલ: કેસરી પુત્ર અથવા વાયુ પુત્ર?
જો હનુમાનજી કેસરીના પુત્ર છે, તો તે વાયુ પુત્ર કેમ કહેવામાં આવે છે?
હનુમાનજી કેસરી અને અંજનીના પુત્ર હતા, પરંતુ તેમના પર વિજય અને આર્શીવાદ બંને વાયુ દેવ અને મહાદેવનો હતો, કારણ કે અંજનીજીએ બંને દેવોને તેજસ્વી પુત્ર માટે દુધાપશના કરી હતી. આ આર્શીવાદની જ કારણે તેઓ વાયુ પુત્ર અને શંકર સુવન તરીકે ઓળખાતા છે.
ત્રીજી ભૂલ: “શંકર સુવન” અથવા “શંકર સ્વયં”?
હનુમાન ચાળીસા માં “શંકર સુવન કેસરી નંદન” વાળો પાઠ સાચો છે કે ખોટો?
આમાં કોઈ ભૂલની સંભાવના નથી, કેમ કે શિવ પુરાણ (શત રુદ્ર સંહિતા 20.32) માં પણ હનુમાનજીને શિવના પુત્ર તરીકે દર્શાવાયું છે:
“સર્વથા સુખિનં ચક્રે સરામં લક્ષ્મણં હિ સઃ.
સર્વસૈન્યં રરક્ષાસૌ મહાદેવાાત્મજઃ પ્રભુઃ”
અર્થ – મહાદેવના પુત્ર (શિવ + આત્મજઃ) પ્રભુ હનુમાનજી એ શ્રીરામજી અને લક્ષ્મણની રક્ષા કરી અને સમગ્ર સેના માટે સુખો અને સુખદ જીવન પ્રદાન કર્યું.
હનુમાનજી શિવના સંપૂર્ણ અવતાર નહોતા, પરંતુ તેઓ શિવના અંશ અવતાર (ગ્યારવાં રૂદ્ર અવતાર) હતા. મહાભારતમાં પણ અરજનને ઈન્દ્રના અવતાર તરીકે ઓળખાવાયો છે અને ઇન્દ્રના પુત્ર તરીકે માનવામાં આવ્યો છે.
મારા મત અને પરંપરાગત આચાર્યઓ અનુસાર, બંને પાઠ – “શંકર સ્વયં કેસરી નંદન” અને “શંકર સુવન કેસરી નંદન” – સાચા છે. આ બંનેનો પુરાવા તમને શ્રેષ્ઠ શાસ્ત્રોમાં મળી શકે છે. રાજમચિત માનસના બાલકાંડમાં એક સુંદર દોહા છે:
“જાકી રહી ભાવના જેવી, પ્રભુ મूરત જોઈ તિન તેવੀਂ.”
ચોથી ભૂલ: મારુતિ કે હનુમાન?
બાળ્યાવસ્થામાં હનુમાનજીનો નામ મારુતિ હતો, પરંતુ પછી તેમનો નામ હનુમાન પડ્યો. તેમનો નામ હનુમાન ક્યારે પડ્યો?
વાલ્મીકી રામાયણના ઉત્તર કાંડ 36.11માં ઇન્દ્ર કહે છે કે, જ્યારે તેમના હાથમાંથી વજ્ર છૂટો, ત્યારે તે બાળક હનુમાનની હનુ (થોડી) તૂટી જતી નીચે પડી. આ માટે તેમનો નામ “હનુમાન” પડ્યો.
પાંચમી ભૂલ: શિખષા કેટલી હતી?
હનુમાનજીની શિખ્ષા કયા સુધી હતી?
વાલ્મીકી રામાયણના કિશ્કિંધા કાંડ મુજબ:
“નાનૃગ્વેદવિનીતસ્ય નાયજુર્વેદધારિણા
નાસામવેદવિદુષશ્ચાક્યમેં વિભાષિતુમ્
નૂણં વ્યાકરણં કૃત્સ્નમનેન બહુધા શ્રુતમ”
અર્થાત, હનુમાનજી ખૂબ જ વિશિષ્ટ અને પાઠવટ હતા, જેમને ઋગ્વેદ, સામવેદ, અને યજુર્વેદ સાથે સાથે વ્યાકરણનો સંપૂર્ણ જ્ઞાન હતો.
છઠ્ઠી ભૂલ: હનુમાન જયંતી સહી છે કે હનુમાન જન્મોત્સવ?
કોઈ પણ સંસ્કૃતિ અથવા હિન્દી ડિક્શનરીમાં એવી કોઈ પણ માન્યતા નથી કે જયંતી ફક્ત મરેલા વ્યક્તિ માટે જ મનાઈ જતી હોય અને તો અને જન્મોત્સવ તો જયંતીનો પર્યાયવાચી શબ્દ છે. હવે કેટલીક વ્યક્તિઓ જયંતી શબ્દ પર આક્ષેપ કરી રહ્યા છે અને તેને “હનુમાન જન્મોત્સવ” બોલવા માટે કહી રહ્યા છે. તેમનું આ દલીલ છે કે જયંતી તો મૃત્યુ પામેલા લોકો માટે હોય છે.
પરંતુ, જયંતી એ શાસ્ત્રસમ્મત શબ્દ છે અને તેનું ઉપયોગ સદીઓથી થઈ રહ્યો છે. આ પ્રવૃત્તિ સ્કંદ પુરાણમાં છે. જન્મોત્સવથી માત્ર તિથિ જાણી શકાય છે, પરંતુ જયારે તે કિસી નક્ષત્ર સાથે જોડાઈ છે ત્યારે તેની શુભતા વધે છે. આ માટે પ્રથમ જયંતીનો ઉદાહરણ લ્યો. આગ્નિ પુરાણ (183.2)માં લખાયું છે કે ભગવાન કૃષ્ણ મધ્ય રાત્રિમાં જન્મ્યા, તેથી આને જયંતી કહેવામાં આવે છે. (યતસ્તસ્યાં જયંતી સ્યાત્ર્તતો’ષ્ઠમી . સપ્તજન્મકૃતાત્પાપાત્મુચ્યતે ચોપવાસત:) અહીં સ્પષ્ટ રીતે જયંતી શબ્દનો ઉપયોગ કૃષ્ણના જન્મ સમયે કરવામાં આવ્યો છે.
વ્રતઉત્સવ ચંદ્રિકાના ચોથા અધ્યાયમાં (1923માં પ્રકાશિત) લખાયું છે કે આ દિવસ હનુમાન જયંતી તરીકે ઓળખાવા લાગશે. જયંતી તો જન્મોત્સવનો જ પર્યાયવાચી શબ્દ છે. આ વાત માટે કોઈ પણ પુરાવા ઉપલબ્ધ નથી કે જયંતી ફક્ત તેવા લોકો માટે કહી શકાય છે જેમણે મરણ પામ્યું છે. તમે જો જયંતી કહો કે જન્મોત્સવ, અમને તો હનુમાન વંદના કરવી છે.
સાતમી ભ્રાંતિ: હનુમાનજીેને જનેયૂ ધારણ કર્યો છે
એવું કોઈપણ શાસ્ત્રમાં વર્ણિત નથી, ફક્ત હનુમાન ચાલીસામાં લખાયું છે. અને હનુમાનજીને મંગળવારના દિવસે શા માટે પૂજા કરવામાં આવે છે?
**”હનુમદુપાસના કલ્પદ્રુમ”**માં આ બંને વાતોનો પુરાવો મળતો છે. શ્લોક આ રીતે છે:
ચૈત્રે માસિ સિતે પક્ષે પૌષ્ણમાસ્યાં કુજેऽહિ. મૌંજીમેખલયા યુક્તં, કૌપીનપરિધારકમ્. નવમાસગતે પુત્રં સુપૂત્રે સાંજના શુભમ્.
અર્થ: ચૈત્ર શુક્લ પૂર્ણિમાને મંગળવારના દિવસે, મુંઝના મખલાથી યુક્ત અને યજ્ઞોપવીતથી સજ્જ હનુમાનજીનો જન્મ થયો હતો.
બજરંગ બલી બળના પ્રતિક છે. હનુમાન જયંતી પર ઉપાસના કરીને તમે તમારા શારીરિક અને માનસિક બળમાં વધારો કરી શકો છો.
