UPI
યુનિફાઇડ પેમેન્ટ્સ ઇન્ટરફેસ (UPI) એ જાન્યુઆરીથી નવેમ્બર 2024 વચ્ચે 15,547 કરોડ વ્યવહારો કરીને રૂ. 223 લાખ કરોડનો આંકડો પાર કર્યો છે. નાણા મંત્રાલયે તેના અહેવાલમાં જણાવ્યું હતું કે UPIએ ભારતમાં માત્ર ડિજિટલ પેમેન્ટને પ્રોત્સાહન આપ્યું નથી પરંતુ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે પણ પોતાની ઓળખ બનાવી છે. હાલમાં UPI સાત દેશોમાં કાર્યરત છેઃ સંયુક્ત આરબ અમીરાત, સિંગાપોર, ભૂતાન, નેપાળ, શ્રીલંકા, ફ્રાન્સ અને મોરેશિયસ.
2016માં લોન્ચ કરવામાં આવી હતી
UPI ને નેશનલ પેમેન્ટ્સ કોર્પોરેશન ઓફ ઈન્ડિયા (NPCI) દ્વારા 2016 માં લોન્ચ કરવામાં આવ્યું હતું. આ ડિજિટલ પેમેન્ટ સિસ્ટમ બેંક ખાતાઓને એક જ મોબાઈલ એપ સાથે લિંક કરીને પૈસા મોકલવા અને પ્રાપ્ત કરવાનું સરળ બનાવે છે. આ સિસ્ટમે ભારતની પેમેન્ટ સિસ્ટમને સંપૂર્ણપણે બદલી નાખી છે. તે માત્ર ત્વરિત ફંડ ટ્રાન્સફરની સુવિધા જ નથી પરંતુ વેપારી ચુકવણીઓ અને પીઅર-ટુ-પીઅર વ્યવહારોને પણ સરળ બનાવે છે.
ઓક્ટોબર 2024માં નવો રેકોર્ડ બનાવ્યો
UPI એ ઓક્ટોબર 2024 માં 16.58 અબજ વ્યવહારોનો નવો રેકોર્ડ બનાવ્યો, જે કુલ રૂ. 23.49 લાખ કરોડ પર પહોંચી ગયો. આ આંકડો ઓક્ટોબર 2023 માં 11.40 અબજ વ્યવહારોની સરખામણીમાં 45% નો વાર્ષિક વધારો દર્શાવે છે. UPI સાથે સંકળાયેલી 632 બેંકો દર્શાવે છે કે ભારતના પેમેન્ટ સેક્ટરમાં સિસ્ટમ કેટલી ઝડપથી આગળ વધી રહી છે.
નાના ઉદ્યોગોને મોટો ફાયદો થયો
UPI એ નાના વેપારીઓ, શેરી વિક્રેતાઓ અને સ્થળાંતર કામદારો માટે નાણાં મોકલવા અને મેળવવાનું અસરકારક માધ્યમ પ્રદાન કર્યું છે. COVID-19 રોગચાળા દરમિયાન, UPI ની માંગમાં વધારો થયો કારણ કે લોકોએ રોકડ માટે સુરક્ષિત અને સંપર્ક રહિત વિકલ્પો શોધવાનું શરૂ કર્યું. ફ્રાન્સમાં UPIનું વિસ્તરણ એ એક મહત્વપૂર્ણ સીમાચિહ્નરૂપ છે. UPI અપનાવનાર આ પહેલો યુરોપિયન દેશ છે. આનાથી ભારતીય ગ્રાહકો અને વ્યવસાયો માટે વિદેશમાં પણ ચૂકવણી કરવાનું અને પ્રાપ્ત કરવાનું સરળ બનશે. વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ બ્રિક્સ સમૂહમાં UPIના વિસ્તરણ માટે વિશેષ પ્રયાસો કર્યા છે. તેમાં છ નવા સભ્ય દેશોનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે, જે ભારતની વૈશ્વિક નાણાકીય સ્થિતિને વધુ મજબૂત કરશે.
ભારત વિશ્વમાં અગ્રેસર છે
2023 માં, ભારત વૈશ્વિક સ્તરે રીઅલ-ટાઇમ પેમેન્ટ વ્યવહારોમાં 49% યોગદાન આપશે. ACI વર્લ્ડવાઈડ રિપોર્ટ 2024 અનુસાર, આ આંકડો ડિજિટલ પેમેન્ટ ઈનોવેશનમાં ભારતના નેતૃત્વને દર્શાવે છે. UPIની સફળતાના મુખ્ય કારણો તેનું મજબૂત માળખું, ઉપભોક્તાનો વિશ્વાસ અને સરળ ઍક્સેસ છે. UPI એ માત્ર ભારતને કેશલેસ અર્થતંત્ર તરફ દોરી જ નથી પરંતુ વૈશ્વિક સ્તરે ડિજિટલ પેમેન્ટ્સમાં પણ અગ્રેસર છે.
